دیابت بارداری؛ فرایند تشخیص و درمان آن

دیابت بارداری (Gestational Diabetes)، وضعیتی است که در آن سطح قند خون در دوران بارداری به طور نسبتا بالایی، افزایش می‌یابد. این اختلال معمولا در نیمه دوم دوران بارداری رخ می‌دهد و می‌تواند بر روی سلامتی مادر و جنین تاثیرگذار باشد.

در این وضعیت، بدن مادر نمی‌تواند قندهای موجود در خون را به خوبی تبدیل کند و به اندازه کافی از این قندها را، به سلول‌ها منتقل نمی‌کند. این موضوع موجب افزایش سطح قند خون در بدن مادر می‌شود که می‌تواند بر روی تنظیم قند خون و سلامتی جنین تاثیر گذار باشد.

در صورت تشخیص دیابت بارداری، مراقبت‌های خاص و تغییر در رژیم غذایی ممکن است توسط پزشک تجویز شود تا به کنترل سطح قند خون کمک کند. همچنین از بروز مشکلات جدی برای مادر و جنین جلوگیری شود.

انواع دیابت‎های دوران بارداری

دیابت در بارداری به دو نوع اصلی تقسیم می‌شود: دیابت نوع 1 و دیابت نوع 2. همچنین، وجود یک وضعیت خاص به نام اضطراب گلوکز تحمل زیاد (GDM) نیز ممکن است تشخیص داده شود.

• دیابت بارداری نوع 1: در این نوع دیابت، زنانی که قبلا دیابت نوع 1 داشته‌اند، در طول بارداری نیز دچار دیابت می‌شوند. دیابت نوع 1 به معنای کاهش یا نداشتن تولید انسولین توسط پانکراس است. در دیابت نوع 1، بیشترین نیاز به مداخله و مراقبت وجود دارد و معمولا نیاز به تزریق انسولین خواهد بود.
• دیابت بارداری نوع 2: این نوع دیابت دوران بارداری، در طول دوران بارداری برای اولین بار رخ می‌دهد یا اگر قبلا دیابت نوع 2 داشته باشید، تشدید می‌شود. در دیابت نوع 2، بدن قادر به استفاده کافی از انسولین تولید شده توسط پانکراس نیست. اغلب در این شرایط، تغییر در رژیم غذایی و فعالیت بدنی ممکن است کمک کند؛ اما در مواردی نیاز به مصرف داروهای خوراکی یا تزریق انسولین نیز وجود دارد.
• اضطراب گلوکز تحمل زیاد (GDM): این وضعیت نشان دهنده افزایش قند خون در طول بارداری است، اما در فرد سابقه قند خون بالا یا دیابت قبلی وجود ندارد. GDM معمولا در هفته‌های 24 تا 28 بارداری تشخیص داده می‌شود و معمولا با تغییر در رژیم غذایی و فعالیت بدنی کنترل می‌شود. در برخی موارد، داروهای خوراکی یا انسولین نیز ممکن است لازم باشد.

نحوه تشخیص دیابت در دوران بارداری

دیابت بارداری یک وضعیت خاص است که در طول دوران بارداری رخ می‌دهد و معمولا پس از زایمان خودبه‎خود بهبود می‌یابد. تشخیص دیابت در دوران بارداری بر اساس آزمایشات خون انجام می‌شود. در اکثر موارد، زنانی که در معرض خطر دیابت قرار دارند، بین هفته 24 و 28 بارداری آزمایش خونی به نام آزمایش تحمل گلوکز جی تی تی (GTT) یا آزمایش O’Sullivan را انجام می‌دهند.

اگر سطح گلوکز در خون فرد بالاتر از مقدار مشخصی باشد، آزمایش تحمل گلوکز جی تی تی مثبت تشخیص داده می‌شود و احتمال دارد مادر دیابت بارداری داشته باشید. در این صورت، معمولا پزشک سایر آزمایشات را تجویز می‌کند تا تشخیص نهایی را تایید کند.

به طور کلی، زنانی که در معرض خطر ابتلا به دیابت در بارداری قرار دارند، دارای شرایط زیر هستند:

– داشتن سابقه خانوادگی از دیابت نوع 2

– داشتن تجربه دیابت بارداری در بارداری قبلی

– چاقی یا اضافه وزن داشتن

– داشتن سابقه سندرم تخمدان پلی‌کیستیک (PCOS)

– بارداری در سن بالا

در کل افرادی که به این بیماری مبتلا می‎شوند، ممکن است با علائمی همچون ادرار مکرر، تشنج، عطش زیاد، افزایش وزن زیاد در دوران بارداری و… مواجه شوند. از این رو باید با مشاهده هر یک از این علائم، حتما به پزشک متخصص مراجعه نمود.

علل ابتلا به دیابت بارداری

علل ابتلا به دیابت بارداری هنوز به طور دقیق مشخص نشده است. اما برخی عوامل و علل محتمل برای ابتلا به دیابت در این دوران وجود دارند که عبارتند از:

1. مقاومت نسبت به انسولین
2. ترشح هورمون‌های بارداری
3. عوامل ژنتیکی
4. چاقی و اضافه وزن
5. سابقه دیابت بارداری در خانواده

روش‎های درمان دیابت در بارداری

درمان دیابت بارداری معمولا شامل تغییر در رژیم غذایی، فعالیت بدنی منظم و در برخی موارد مصرف داروها می‎شود. تغییر در رژیم غذایی می‌تواند به کنترل سطح گلوکز خون کمک کند. پرهیز از مصرف غذاهای پرقند و ترکیب آنها با مواد غذایی پروتئینی و می‌تواند مفید باشد. معمولا پزشک یا متخصص تغذیه، یک برنامه رژیم غذایی سفارشی برای بیمار خود تهیه خواهد کرد.

علاوه بر آن، انجام فعالیت بدنی منظم و معتدل، مانند پیاده‌روی یا شنا، می‌تواند به کنترل سطح گلوکز خون کمک کند. لازم است بیان کنیم که اندازه‌گیری سطح گلوکز خون به صورت منظم با استفاده از یک دستگاه سنجش قند خون خانگی، معمولا قبل و بعد از وعده‌های غذایی، به کنترل دقیق‎تر گلوکز خون کمک خواهد کرد.

در برخی موارد، تغییرات رژیم غذایی و فعالیت بدنی، ممکن است برای کنترل دیابت بارداری کافی نباشد و نیاز به مصرف برخی داروها باشد. معمولا این داروها به صورت خوراکی مثل متفورمین (Metformin) یا به صورت تزریق انسولین تجویز می‌شوند. با مراجعه به پزشک متخصص می‎توان نوع دارو و نحوه استفاده از آن را با دقت انتخاب کرده و اقدام به استفاده از آن نمود.

چه کسانی در معرض دیابت بارداری قرار دارند؟

دیابت در دوران بارداری هر زنی می‌تواند رخ دهد؛ اما برخی از عوامل و شرایط می‌توانند خطر ابتلا به دیابت را افزایش دهند. افرادی که از برخی شرایط خاص برخوردارند، بیشتر از خانم‎های معمولی در معرض ابتلا به این بیماری خواهند بود. اولین مورد، زنانی هستند که در بارداری قبلی دیابت داشته‌اند. این افراد در بارداری‎های بعدی نیز، بیشتر با خطر ابتلا به دیابت مواجه هستند.

از طرف دیگر، اگر زن یا مرد هر کدام دیابت نوع 2 داشته باشند، خطر ابتلا به دیابت بارداری در مادر افزایش خواهد یافت. داشتن وزن بیش از حد یا چاقی نیز می‌تواند خطر ابتلا به دیابت در دوران بارداری را افزایش دهد. همچنین ریسک ابتلا به دیابت با افزایش سن بارداری، بالا می‎رود. به همین دلیل زنان بالای ۳۵ سال دارای خطر بیشتری برای ابتلا به این بیماری هستند.

وجود سابقه خانوادگی از دیابت نوع 2 و دیابت بارداری هم، می‌تواند عاملی در افزایش خطر ابتلا به دیابت باشد. علاوه بر آن، زنان مبتلا به PCOS نیز، دارای خطر بیشتری برای ابتلا به دیابت در دوران بارداری خود هستند. در نهایت نیز، باید بگوییم اگر تولد نوزادی با عیب‌های تولدی مانند نقص نورال لوله را تجربه کرده‌اید، خطر ابتلا به دیابت بیشتر خواهد شد.

اقدامات لازم به منظور کنترل دیابت در بارداری

کنترل دیابت در دوران بارداری بسیار مهم است تا سطح گلوکز خون زن باردار در محدوده طبیعی نگه داشته شود و خطرات مرتبط با دیابت برای خود و نوزاد را کاهش دهد. در زیر، به برخی از اقداماتی که می‌توانید برای کنترل دیابت در بارداری انجام دهید اشاره خواهیم کرد:

• رعایت یک رژیم غذایی سالم و متعادل. مصرف غذاهای پرقند را کاهش داده و به جای آن، غذاهای پروتئینی، میوه‌ها، سبزیجات و محصولات کامل غله را در رژیم خود بگنجانید.
• انجام فعالیت بدنی منظم و مرتب می‌تواند به کنترل سطح گلوکز خون کمک کند. مشاوره با پزشک در مورد نوع و شدت ورزش مناسب در دوران بارداری الزامی است.
• اندازه‌گیری سطح گلوکز خون به صورت منظم با استفاده از یک دستگاه سنجش قند خون خانگی، مهم است. پزشک شما ممکن است تعیین کند که چقدر باید سطح گلوکز خون خود را در طول روز، قبل و بعد از وعده‌های غذایی و همچنین در زمانهای خاص دیگر اندازه‌گیری کنید.
• رعایت مراقبت‌های پزشکی و مراجعات منظم به پزشک مربوط به دیابت بارداری. پزشک شما باید سطح گلوکز خون، وزن، فشار خون و سایر علائم و نشانه‌های مربوط به بارداری را نظارت کند.
• داشتن پشتیبانی روانی مناسب. بارداری و مدیریت دیابت می‌تواند برای زنان استرس‎زا باشد. پشتیبانی خانواده، دوستان و گروه‌های حمایتی می‌توانند در این زمینه کمک کننده باشند. همچنین، مشاوره روانی و مشاوره با افرادی که تجربه مشابهی داشته‌اند، می‌تواند مفید باشد.
• یادگیری مهارت‌های خودمراقبتی مربوط به دیابت بارداری. این مسئله شامل اندازه‌گیری سطح گلوکز خون، تزریق انسولین در صورت نیاز، تشخیص علائم ناگویا و اقدامات لازم در مواقع اضطراری می‎شود.
• در دیابت دوران بارداری، نوزاد نیز ممکن است مشکلات سلامتی داشته باشد. پزشک شما می‌تواند نحوه پیگیری و نظارت بر سلامت نوزاد را توضیح دهد. این شامل آزمایشات و سونوگرافی‌های مکرر نوزاد در طول بارداری خواهد شد.

خطرات ابتلا به دیابت در بارداری برای مادر و جنین

ابتلا به دیابت در دوران بارداری می‌تواند خطراتی برای مادر و جنین به همراه داشته باشد. خطراتی که ممکن است مادر با آنها مواجه شود، شامل پیش‌زمینه‌های ترشح انسولین، افزایش خطر عفونت‎ها و خطر افزایش فشار خون می‎شود.

دیابت بارداری معمولا به این معنی است که بدن مادر نمی‌تواند به طور کافی انسولین تولید کند یا از آن بهره‌برداری کند. این موضوع می‌تواند منجر به افزایش خطر ابتلا به دیابت نوع 2 در آینده شود. از طرف دیگر، سطح قند خون بالا در بارداری می‌تواند منجر به ضعف جهشی در سیستم ایمنی مادر شود و خطر ابتلا به عفونت‌ها را افزایش دهد.

در نهایت نیز، دیابت بارداری می‌تواند باعث افزایش خطر افزایش فشار خون در مادر شود، که ممکن است منجر به مشکلات سلامتی خطرناکی مانند پره‌اکلامپسیا (یک عارضه جدی در دوران بارداری) شود. از طرف دیگر، این بیماری برای جنین هم خطرناک خواهد بود و خطراتی را به همراه خواهد داشت. خطراتی همچون رشد غیرطبیعی، خطر افزایش قند خون نوزاد و خطر بروز عفونت.

اگر سطح گلوکز در خون مادر بالا رود، منجر به رشد غیرطبیعی جنین خواهد شد و باعث افزایش خطر ابتلا به وزن زاید و ماکروزومی (وزن بالای جنین) می‎شود. این ممکن است باعث مشکلات زایمانی مانند زایمان سزارین نیز شود. از طرف دیگر، در صورتی که سطح گلوکز خون جنین بالا باشد، نوزاد ممکن است پس از تولد با مشکلات مربوط به قند خون مواجه شود. این مشکلات شامل هیپوگلیسمی (سطح قند خون پایین) و خطر بیشتر ابتلا به دیابت نوع 2 در آینده خواهد شد.

در نهایت نیز باید بگوییم، نوزادان زاییده از مادران دیابتی بارداری ممکن است با خطر ابتلا به عفونت‌ها، به خصوص عفونت‌های تنفسی، در مقایسه با نوزادان غیر دیابتی مواجه باشند. پس با این تفاسیر، مهم است که دیابت بارداری به طور جدی مدیریت شود تا این خطرات کاهش یابند. پیروی از رژیم غذایی مناسب، مصرف داروها بر اساس دستورات پزشک، فعالیت بدنی منظم و مراقبت پزشکی منظم می‌تواند موثر باشد.

جمع بندی

بدون شک برطرف کردن مشکل دیابت بارداری برای تمام مادران و نوزادان اهمیت دارد؛ زیرا در صورت عدم درمان این مشکل، هر دوی آنها درگیر مشکلات زیادی خواهند شد. پس باید این مسئله را جدی گرفت و به حتما به پزشک متخصص مراجعه نمود.

دکتر آزیتا ناصری متخصص زنان، زایمان و ناباروری، با بررسی تمامی شرایط بیمار، بهترین روش درمان را برای کنترل دیابت در دوران بارداری به ایشان توصیه خواهد نمود. از این رو مادرانی که با این مشکل مواجه هستند، می‎توانند با اطمینان به ایشان مراجعه نمود و بهترین روش درمان را برای برطرف کردن مشکل دیابت خود انتخاب کنند.

علاوه بر آن، مادران می‎توانند برای دریافت خدمات دیگری همچون درمان فیبروم رحم، انجام تست پاپ اسمیر، انجام تست HPV و حتی یافتن یک روش مناسب برای درمان ناباروری خود، به دکتر ناصری مراجعه کنند. ایشان با دقت و حساسیت بالایی وضعیت بیمار را بررسی کرده و خدمات لازم را به ایشان ارائه خواهد نمود.

سوالات متداول 

1. آیا دیابت بارداری بعد از زایمان به هر شکلی، از بین خواهد رفت؟

فرقی ندارد مادر به چه روشی زایمان انجام دهد؛ بعد از زایمان دیابت به وجود آمده در دوران بارداری مادر، در اکثر موارد، خود به‎خود برطرف خواهد شد.

2. آیا نوع جنسیت جنین در خطر ابتلا به دیابت تاثیرگذار است؟

بله. اصولا مادرانی که جنین پسر دارند، بیشتر در معرض خطر ابتلا به دیابت در بارداری هستند. این میزان احتمال ابتلا در مادرانی با جنین پسر، 3 درصد بیشتر از مادرانی با جنین دختر است.

3. مادری که دچار دیابت بارداری است، در صورتی که دیابتش را با انسولین کنترل کند، آیا باز هم برای نوزاد عوارضی وجود خواهد داشت؟

مهمترین مسئله در این زمینه، کنترل قند خون و تنظیم کردن مقدار مشخص از مصرف انسولین است. اگر این مسئله زیر نظر پزشک متخصص انجام شود، خطری نوزاد را تهدید نخواهد کرد.

4. آیا خطر ابتلا به دیابت در مادران چندقلوزا بالا است؟

معمولا مادرانی که چندقلوزا هستند، نسبت به دیگر مادران بیشتر در معرض ابتلا به دیابت در دوران بارداری خواهند بود.

5. آیا می‎توان دیابت بارداری را با استفاده از داروهای خانگی درمان کرد؟

بهتر آن است که برای درمان و برطرف کردن این مسئله، به پزشک متخصص مراجعه کنید و از انجام روش‎های خانگی خودداری نمایید.